อุปกิเลส 16: เงาที่ซ่อนในใจ หากไม่รู้ทัน…ชีวิตพัง
อุปกิเลส คือ สิ่งสกปรกที่ทำให้จิตใจเศร้าหมอง เป็นเหมือน เงาที่ซ่อนอยู่ในใจ ค่อยๆ กัดกินชีวิต ดึงให้ตกต่ำลงทีละน้อยอย่างแนบเนียน โดยที่เราอาจไม่รู้ตัวเลย… อุปกิเลสไม่ได้มาพร้อมเสียงดัง แต่มาในรูปของความคิดเล็กๆ อารมณ์น้อยๆ หรือความเคยชินที่ดูไม่มีพิษภัย1 เปรียบเหมือนหมึกหยดเดียวในน้ำใส ที่ค่อยๆ ทำให้น้ำเปลี่ยนสีจนดื่มไม่ได้ ความน่ากลัวของมันคือ มันไม่ได้ทำลายเราทันที แต่ทำให้เราคิดว่าเรายังโอเคอยู่ ทั้งที่กำลังจมลงเรื่อยๆ บางครั้งมันซ่อนอยู่หลังหน้ากากของความดีหรือความรัก ธรรมะสอนให้รู้จักอุปกิเลสอย่างลึกซึ้ง ไม่ใช่เพื่อกลัว แต่เพื่อไม่ให้ตกเป็นเหยื่อ7 จุดเริ่มต้นของการแก้คือ การมองเห็นมันให้ชัดเจน
อุปกิเลสมี 16 อย่าง แต่ละอย่างมีลักษณะและวิธีการที่แตกต่างกันไป:
1) อภิชฌาวิสมโลภะ (ความอยากที่ไม่รู้จักพอ):
◦ ไม่ใช่แค่อยากธรรมดา แต่เป็นความอยากเกินขอบเขต อยากได้ของที่ไม่ใช่ของเรา หรืออยากได้มากกว่าที่ควร
◦ ทำให้ใจวุ่นวาย ไม่มีความสงบ ยอมแลกศีลธรรมเพื่อสิ่งของ
◦ เปลี่ยนวิธีคิดของเรา ให้ประเมินคุณค่าตัวเองจากสิ่งที่มีแทนที่จะดูจากสิ่งที่เป็น
• ทางออกคือการฝึกสันโดษ (รู้จักพอ) เข้าใจว่าความสุขที่แท้จริงไม่ได้อยู่ที่การได้ แต่อยู่ที่การหยุดอยากอย่างมีสติ
———–
2) พยาบาท (ความโกรธที่กัดกินหัวใจช้าๆ):
◦ ความรู้สึกไม่อยากให้เขาได้ดี หรือสมควรได้รับความทุกข์ เหมือนควันไฟในใจ
◦ เป็นการเก็บความโกรธไว้ ไม่ใช่แค่โกรธแล้วผ่านไป
◦ เปรียบเหมือนการถือถ่านไฟร้อน หวังจะขว้างใส่คนอื่น แต่สุดท้ายมือตัวเองก็พองก่อน
• การให้อภัยไม่ได้ทำให้คนอื่นหลุดพ้น แต่ทำให้เราหลุดพ้นจากความหนักในใจ
————–
3) โกธะ (ความโกรธที่แปลงร่างเป็นคำพูด การกระทำ และการทำลายโดยไม่รู้ตัว):
◦ เป็นการระเบิดความโกรธออกมาทันที ด้วยคำพูดที่ไม่ได้คิด หรือการกระทำที่ย้อนมาทำร้ายตัวเอง
◦ ทำให้ความสัมพันธ์เสียหาย เกิดรอยร้าวที่ลบยาก
◦ มักเกิดจากความหงุดหงิดที่ควบคุมอะไรไม่ได้ หรือคาดหวังแล้วไม่เป็นไปตามใจ
• ทางออกคือการยอมรับความจริง ว่าโลกไม่เป็นอย่างที่เราต้องการ และคนอื่นไม่ได้คิดเหมือนเรา การสงบและเข้าใจมีพลังมากกว่าการเอาชนะด้วยคำพูด
——————-
4) อุปนาหะ (การผูกเจ็บใจ เก็บความโกรธไว้ที่ฝังรากลึกกว่าความโกรธ):
◦ ความโกรธที่ไม่ระเบิดออกมา แต่ฝังตัวเงียบๆ ใต้จิตใจ เหมือนหนามเล็กๆ ที่ทำให้เดินไม่คล่อง
◦ ทำให้ใจหนัก ขาดความไว้วางใจ ปิดกั้นตัวเองจากความสัมพันธ์ที่ดี
• การให้อภัยเป็นของขวัญที่เรามอบให้ตัวเอง เป็นการตัดโซ่ที่ผูกใจเราไว้กับอดีต เพื่อให้ใจได้เดินหน้าอย่างสงบ2526
5) มักขะ (ความลบหลู่คุณท่าน ไม่รู้จักบุญคุณ):
◦ การไม่รู้จักคุณค่าของสิ่งที่ได้รับ รับแล้วทิ้ง เหมือนโยนเมล็ดพันธุ์ดีลงพื้นปูน
◦ ปิดประตูใจต่อสิ่งดีๆ ที่เคยได้รับ หลงคิดว่าความดีที่เกิดขึ้นเพราะตนเองล้วนๆ
◦ ทำให้ใจแข็งจนแห้ง ตัดรากของตัวเอง ทำให้ความสัมพันธ์พังลง
◦ ชีวิตที่ปราศจากความนอบน้อมมักตกต่ำโดยไม่รู้ตัว
• ทางออกคือการสำรวจใจ และหมั่นขอบคุณในสิ่งที่ได้รับ
————-
6) ปลาสะ (ความตีเสมอ เอาตัวเราเข้าไปเทียบกับคนอื่น):
◦ ความอยากเท่าเทียม อยากเทียบ อยากชนะ โดยซ่อนอยู่ในรูปของการเปรียบเทียบเงียบๆ
◦ ทำให้เหนื่อยแบบไม่มีที่สิ้นสุด เพราะไม่ว่าจะดีแค่ไหน ก็จะหาคนใหม่มาเทียบเสมอ
◦ เกิดจากความกลัวว่าจะไม่ดีพอ ไม่เป็นที่สนใจ หรือเป็นคนธรรมดาเกินไป
• ทางออกคือการลดเสียงเปรียบเทียบลง หยุดถามว่าเขาได้อะไร แล้วเริ่มถามว่าใจเราสงบแล้วหรือยัง ยอมรับว่าเราไม่จำเป็นต้องเสมอหรือดีกว่าใคร แค่เป็นตัวเองอย่างแท้จริง
—————
7) อิสสา (ความริษยา กระวนกระวายทนไม่ได้เมื่อเห็นคนอื่นได้ดีกว่า):
◦ ความรู้สึกบีบในใจเมื่อเห็นใครได้ดี ไม่ใช่เศร้า โกรธ หรือเสียใจ แต่เป็นความริษยา
◦ แตกต่างจากความอิจฉาเล็กน้อย คือไม่ต้องการให้คนอื่นมีในสิ่งที่เขามีอยู่แล้ว
◦ ปฏิเสธความสุขของคนอื่น ปิดกั้นความเมตตา มองคนอื่นเป็นศัตรู
• ทางออกคือการหมั่นสังเกตใจตนเอง ฝึกเมตตา เริ่มจากเมตตาตนเอง แล้วขยายออกไปสู่ผู้อื่น
—————
8) มัจฉริยะ (ความตระหนี่หวงแหน):
◦ ความกลัวเวลาต้องให้ ไม่ใช่แค่เงินทอง แต่รวมถึงเวลา ความรู้สึกดีๆ คำพูดอ่อนโยน หรือโอกาสให้คนอื่นยิ้ม
◦ เป็นการกำมือแน่นในใจ เพราะกลัวว่าถ้าให้ไปจะเหลืออะไร
◦ เกิดจากความกลัวว่าตัวเองจะไม่พอ ทำให้สะสมทุกสิ่ง
◦ ทำให้ชีวิตขาดการไหลเวียน เหมือนแม่น้ำที่ไม่ยอมไหลจนแห้งเหือด
• ทางออกคือการฝึกเปิดใจ เปิดมือ และเปิดโอกาสให้ตัวเองได้รู้จักกับคำว่าพอ
————–
9) มายา (การปกปิดสภาพความจริงในตน):
◦ การใช้รอยยิ้มปิดบังความรู้สึกจริง หรือฝืนเป็นในสิ่งที่ไม่ใช่เรา เพราะกลัวว่าจะไม่เป็นที่รัก
◦ เป็นการแกล้งทำ เสแสร้ง ปลอมแปลง ซ่อนความจริงภายใน
◦ ทำให้ชีวิตอยู่กับภาพลวง กลืนกินจิตใจทีละน้อยจนลืมตัวตนที่แท้จริง
◦ เป็นการสร้างกรงขังตัวเอง ทำให้เหนื่อยกับการรักษาหน้ากาก
• ทางออกคือการกล้าที่จะพูดความจริง ยอมรับความไม่สมบูรณ์แบบของตัวเอง
————–
10) สาเถยยะ (ความโอ้อวด ความอวดอ้าง ความสำคัญตน):
◦ การคุยโว รีบบอกความสำเร็จ ต้องการเป็นที่ชื่นชม
◦ ซ่อนอยู่ในความกลัวว่าจะไม่มีใครเห็นค่า ไม่ต่างจากคนอื่น หรือไม่มีอะไรให้จดจำ
◦ ทำให้ความดีกลายเป็นเพียงเครื่องมือเพื่ออวด และต้องการคำชมไม่สิ้นสุด
• ทางออกคือการกระทำดีด้วยเจตนาบริสุทธิ์ ไม่ว่าจะไม่มีใครรู้หรือชมก็ตาม
————-
11) ถัมภะ (ความทะนงตน ความหวุดหงิดดื้อรั้น จิตใจแข็งกระด้าง):
◦ การยึดตนอย่างเหนียวแน่นจนไม่รับอะไรจากใคร ไม่อยากฟังใคร ไม่ยอมรับว่าผิด
◦ เหมือนน้ำที่ถูกแช่แข็ง ไม่ไหล ไม่ยืดหยุ่น
◦ ทำให้รู้สึกว่าตัวเองเหนือกว่าผู้อื่น ปิดโอกาสในการเรียนรู้
• ทางออกคือการยอมรับว่าสิ่งที่เรารู้อาจไม่ใช่ทั้งหมด กล้าที่จะดูข้อบกพร่องของตนเอง การอ่อนน้อมและการเปิดใจจะนำพาความสงบเข้ามา
——————-
12) สารัมภะ (ความแก่งแย่งชิงดี):
◦ การพูดหรือโต้เถียงเพื่อเอาชนะ ไม่ใช่เพื่อทำความเข้าใจหรือค้นหาความจริง
◦ เกิดจากความกลัวว่าจะถูกมองว่าด้อย หรือไม่มีค่า
◦ ทำให้ความสัมพันธ์ใกล้ชิดกลับห่างไกล คำพูดกลายเป็นอาวุธ
• ทางออกคือการถามตัวเองว่ากำลังพูดเพื่อสื่อสารหรือเพื่อชนะ การเงียบที่ทรงพลัง (เงียบเพราะเข้าใจว่าความสงบมีค่ากว่า) เป็นทางเยียวยา
————-
13) มานะ (ความถือตัว ทิฏฐิ ความยึดว่าเราเหนือกว่า เขาแยกแยะกว่า):
◦ ความรู้สึกเงียบๆ ที่ว่า “ฉันดีกว่าอยู่แล้ว ไม่ต้องลดตัวไปคุย”
◦ เป็นการเปรียบเทียบตลอดเวลาว่าใครควรอยู่ตรงไหน ใครควรได้รับอะไร และเราไม่ควรอยู่ต่ำกว่าใคร
◦ ทำให้ทุกข์เพราะไม่เคยพอดี ต้องเหนือกว่า ต้องไม่แพ้
• ทางออกคือการไม่ยึดว่าเราต้องเป็นอะไร ไม่ยึดว่าคนอื่นต้องเห็นเราแบบไหน ยอมรับว่าเราก็เป็นคนธรรมดาอีกคนหนึ่ง
—————
14) อติมานะ (ความดูหมิ่น ดูแคลน เหยียดหยาม หรือดูถูก):
◦ การมองใครสักคนแล้วใจกระซิบว่า “เขาก็แค่นั้นเอง ฉันดีกว่าเยอะ”
◦ เป็นการยกตนโดยการเหยียบคนอื่น รู้สึกดีที่เห็นคนอื่นต่ำลง
◦ ความสุขที่ได้จากอติมานะเป็นสุขที่กินไม่อิ่ม ยิ่งยกตัวเองก็ยิ่งว่างเปล่า
◦ ทำลายความสัมพันธ์ เพราะไม่มีใครอยากอยู่ใกล้คนที่มองคนอื่นต่ำกว่า
• ทางออกคือการวางความคิดว่าฉันเหนือกว่า แล้วมองคนรอบข้างด้วยสายตาที่ไม่มีการตัดสิน
——————-
15) มทะ (ความมัวเมาที่ทำให้ชีวิตเดินหลงทาง):
◦ อาการของใจที่หลงอยู่ในภาพลวง ความเพลิดเพลินที่แอบแฝง มี 4 แบบ:
1.เมาในชาติ ตระกูล ฐานะ ตำแหน่ง: หลงว่าตัวเองดีกว่าผู้อื่น เพราะเกิดในครอบครัวดี หรือมีตำแหน่งสูง
2.เมาในวัย: หลงว่าชีวิตยังอีกยาวไกล จึงผลักไสสิ่งลึกซึ้งออกไปก่อน
3.เมาในความไม่มีโรค: หลงว่าร่างกายแข็งแรงตลอดไป ไม่เตรียมใจรับความป่วยไข้
4.เมาในทรัพย์: หลงว่าทรัพย์สินเงินทองจะให้พลัง อำนาจ และความมั่นคง
• ความเมาเหล่านี้เป็นรากของความประมาทและอัตตา ทางออกคือการรู้ทันและไม่หลงไปกับสิ่งเหล่านี้
—————
16) ปมาทะ (ความประมาทเลินเล่อ):
◦ ไม่ใช่แค่ความผิดพลาดเล็กๆ แต่เป็นการใช้ชีวิตโดยไม่รู้ตัวว่าอะไรคือดี อะไรคือชั่ว
◦ เป็นยาพิษที่ไม่มีสี ไม่มีกลิ่น แต่กัดกินและทำลายได้ทุกอย่าง
◦ ทำให้ใช้ชีวิตแบบไร้เป้าหมาย กินโดยไม่มีสติ ใช้เงินโดยไม่มีแผน หรือผัดวันประกันพรุ่ง
◦ เป็นรากเงียบของความทุกข์ทั้งหมด
• ทางออกคือการอยู่กับปัจจุบันอย่างรู้เท่าทัน มีสติเป็นเพื่อน มีปัญญาเป็นแสงไฟ มีเมตตาเป็นลมหายใจ และมีธรรมะเป็นเข็มทิศ
ภาพรวม: อุปกิเลสเหล่านี้เป็นเหมือนเส้นด้ายเล็กๆ ที่มัดใจเราไว้ไม่ให้เบา ไม่ให้คล่อง ไม่ให้ก้าวหน้าสู่แสงสว่าง เราจะไม่เห็นมันถ้าใจไม่ตื่นรู้ เหมือนบ้านมืดที่มองไม่เห็นฝุ่น ไม่มีใครล้างอุปกิเลสได้ในวันเดียว แต่ทุกวันที่เราตั้งใจจะไม่ตกเป็นทาสของมัน เรากำลังเปลี่ยนตัวเอง จากคนที่ถูกเงาครอบ เป็นคนที่ใช้แสงภายในใจนำทางชีวิตอย่างไม่หลงทิศ
16 种随烦恼 (อุปกิเลส / Upakkilesa)
这些是潜藏在心里的“阴影”，如果不能及时察觉，它们会悄无声息地侵蚀并损害一个人的生活。这些烦恼并非猛烈爆发，而是逐渐改变一个人的思维方式、决策和人生方向，使人感到疲惫、厌倦、气馁和困惑。它们就像一滴墨水能染浑一整杯清水，或是一棵看似健康的大树内部已经开始腐烂。
以下是这 16 种随烦恼的详细解释：
1. อภิชฌาวิสมโลภะ (Abhijjhāvisamalobha) – 贪得无厌 (Insatiable Greed)
这不仅是普通的欲望，而是超越界限的贪婪，渴望不属于自己的东西，或远超所需。这种贪婪会使内心纷乱不安，甚至不惜牺牲道德。它让人永远无法满足，内心总觉得有所缺失，如同一个底部有漏洞的杯子，永远也填不满。它使人根据拥有之物而非本性来衡量自身价值。摆脱之道在于知足 (contentment)，认识到真正的幸福不在于得到，而在于有意识地停止欲望。
2. พยาบาท (Vyāpāda) – 怨恨 (Malice/Resentment)
这是一种深藏的愤怒，缓慢侵蚀内心，希望他人遭遇不幸。它就像手中握着一块滚烫的炭火，本想扔向别人，最终却烫伤了自己。这种怨恨会让人活在过去，无法给予他人和自己重新开始的机会。宽恕 (forgiveness) 是唯一的出路，它并非原谅他人的过错，而是为了让自己获得内心的平静和自由。
3. โกธะ (Kodha) – 暴怒 (Explosive Anger)
不同于默默积压的怨恨，暴怒是瞬间爆发的愤怒，表现为不经思考的言语、凶狠的眼神或令人心痛的语气，有时甚至是事后会后悔的行为。它使人误以为声音大就是力量，争辩赢了就是优势。其根本原因常常是内心无法接受现实或承受过多压力。克服之道在于接受现实 (acceptance)，选择以慈悲而非愤怒回应。
4. อุปนาหะ (Upanāha) – 记仇 (Holding Grudges)
这是一种深埋于潜意识中的愤怒，它不爆发，而是默默地侵蚀幸福，使人无法信任、无法敞开心扉、无法重新开始…。它像一根扎在脚底的小刺，一开始不痛，但随着时间的推移越扎越深，让人感到沉重和难以行动。放下 (letting go) 并宽恕 (forgiveness)，是给自己一份礼物，斩断与过去的束缚，让内心得以平静前行。
5. มักขะ (Makkha) – 忘恩负义 (Ingratitude)
不识恩情，不珍视所得到的一切，认为一切都是理所当然。这种心态使人忘记过去曾受到的帮助，认为现在的成功完全归功于自己。就像一块无法吸收水分的干涸土地，无论雨水多大也无法滋润。它会斩断一个人的“根基”。培养感恩之心 (a grateful heart) 至关重要，因为懂得感恩的心才能不断成长。
6. ปลาสะ (Palāsa) – 攀比心 (Envy/Rivalry through Comparison)
指不断将自己与他人比较，渴望与他人平等、追赶甚至超越。这种比较带来无止境的疲惫和不满足，因为无论自己多好，内心总会寻找新的比较对象。它往往源于内心对自己的不认可。关键在于接纳真实的自己，停止比较，才能找到真正的内心平静。
7. อิสสา (Issā) – 嫉妒 (Jealousy)
这是一种特殊形式的嫉妒，指当看到他人幸福或成功时，内心会感到不适、狭隘，不希望他人拥有其所拥有的。它与单纯的羡慕不同，嫉妒是希望别人不好。这种心态会关闭慈悲心，将他人视为敌人。培养慈悲心 (metta/loving-kindness)、随喜 (sympathetic joy) 和知足 (contentment) 是克服它的方法。
8. มัจฉริยะ (Macchariya) – 悭吝 (Stinginess/Avarice)
害怕付出或分享，不仅包括金钱，还包括时间、爱、理解和机会…。它像一只紧握不放的手。这种心态使生活失去流动性，像一条停滞的河流，最终干涸。摆脱悭吝的途径是学会开放和给予，认识到真正的幸福在于分享。
9. มายา (Māyā) – 虚伪 (Deceit/Hypocrisy)
掩饰真实的感受或本性，假装成为不是自己的样子，以获得他人的爱或认可。它使人活在虚假的形象中，渐渐忘记真实的自我，并因维持伪装而疲惫不堪。这种虚伪是自我建造的牢笼。勇敢地面对真实、做真实的自己，能带来真正的自由和轻松。
10. สาเถยยะ (Sāṭheyya) – 自夸 (Boasting/Self-importance)
夸大自己的成就，或做善事只为获得赞扬和认可。这种心态源于对不被重视或变得平庸的恐惧。它使善行变成一种交换，失去了纯粹的意义。真正的善行不需要炫耀，也不依赖外部赞扬。关键在于认识到内在价值，不被外界的赞美所束缚。
11. ถมัภะ (Thambha) – 傲慢与顽固 (Arrogance and Obstinacy)
固执己见，不愿听从、承认错误或向他人学习，认为自己高于一切…。内心如同被冰冻的水，无法流动和柔软。这种傲慢会阻碍学习和成长，使人无法承认自身不足。谦逊 (humility) 和开放的心态 (an open mind) 是通往智慧和成长的道路。
12. สารัมภะ (Sārambha) – 争强好胜 (Contentiousness/Rivalry)
争论或辩论的目的只在于取胜，而非理解或寻求真相。它源于害怕被看不起，害怕被认为不够聪明。这种争强好胜会伤害人际关系，将理解变为仇恨。真正的力量在于倾听 (listening)、理解 (understanding) 和选择内心的平静 (inner peace)，而非赢得每一次争辩。
13. มานะ (Māna) – 傲慢 (Conceit/Pride)
不断将自己与他人比较，认为自己优于、劣于或等于他人。这种比较使得内心永远无法达到真正的满足。它甚至会隐藏在谦逊的外表之下。放下比较 (letting go of comparison)，接受自己只是一个普通人，拥有优点和缺点，才是真正的自由和宁静。
14. อติมานะ (Atimāna) – 轻蔑 (Contempt/Disdain)
轻视他人，贬低他人以抬高自己，甚至在他人的失败中获得快感。这是一种虚假的幸福感，它会破坏人际关系，阻碍一个人真正的学习和成长。内心平静的人不会轻视他人，而是尊重所有生命的价值，无论其外表、年龄、智慧或经验如何。
15. มทะ (Mada) – 迷醉 (Intoxication/Delusion)
沉溺于短暂的、世俗的事物，从而忘记永恒的真理。佛陀提到了四种常见的“迷醉”：
迷醉于出身、地位、财富 (Intoxication with birth, status, wealth)：认为自己因家庭背景、社会地位或财富而优越，不愿倾听他人意见。
迷醉于青春 (Intoxication with youth)：认为生命漫长，拖延深层次的修行，忽视生命的无常。
迷醉于健康 (Intoxication with health)：将身体的健康视为理所当然，不为疾病或意外做准备。
迷醉于财富 (Intoxication with wealth)：认为财富带来权力、权利和安全感，却忽视积累福德和慈悲，导致内心空虚。觉知 (awareness) 并不执着 (non-attachment) 于这些短暂的、外在的事物，是摆脱迷醉的关键。
16. ปมาทะ (Pamāda) – 放逸 (Heedlessness/Negligence)
生活缺乏警觉和觉察，不分辨善恶，不谨慎言行。佛陀指出，放逸是通往死亡的道路。它是一种无色无味却能摧毁一切的毒药，常常是导致一个人悄然堕落的根本原因…。活在当下 (living in the present)，以正念 (mindfulness)、智慧 (wisdom) 和慈悲 (compassion) 为伴，是摆脱放逸、坚定前行的道路。
总结: 这种随烦恼是潜藏在内心的“阴影”或“毒药”，它们并非一下子带来巨大的痛苦，而是像尘埃般日积月累，最终阻碍一个人的成长和幸福。佛法并非教导我们害怕它们，而是要深入了解它们。通过觉察和觉知 (observing and being aware) 这些内心深处的烦恼，我们就能逐步根除 (uproot) 它们。每一次在言语前停下思考，在回应前审视内心，都是在挖出烦恼的根基。虽然不可能一蹴而就，但每天有意识地选择不被这些阴影奴役，就能让内心的光明指引人生方向，走向真正的宁静和幸福8889。
The provided source describes 16 “Upakkilesa” (อุปกิเลส), which are likened to shadows hidden in the mind that, if not recognized, can gradually lead to a person’s downfall and a life of weariness, boredom, discouragement, and confusion. These defilements silently erode one’s way of thinking, decision-making, and life’s direction. In Dharma, Upakkilesa are things that make the mind gloomy, not because they are severe emotions, but because they can quietly change the direction of life, leading to wrong decisions, getting lost, or easily letting go of good things. They start as small, impure thoughts, feelings, or intentions that, when combined, can transform a clear, pure life into one filled with heaviness, sadness, and confusion. The danger is that they make us think we are okay, even as we sink.
Understanding these defilements is crucial for freeing the mind and living a life of value and peace.
Here is a summary of the 16 Upakkilesa:
1) อภิชฌาวิสมโลภะ (Abhijjhāvisamalobha) – Excessive Greed or Covetousness
◦ What it is: This is not ordinary desire, but an insatiable craving; wanting more even when one has enough, desiring things that are not one’s own, or wanting more than is appropriate, leading to inner turmoi. It’s like a leaky cup that can never be filled.
◦ Impact: It erodes one’s humanity, leading to a willingness to compromise morality for possessions or to harm others for personal gain. It makes the mind restless and trapped in an endless cycle, making one believe they are moving forward when they are only running in circles. It shifts one’s self-worth from who they are to what they possess. It weakens one’s inner strength by prioritizing desires over wisdom, mindfulness, and morality.
Overcoming: The only way to escape is to practice contentment (สันโดษ – santosa), understanding that true happiness lies in mindfully stopping desire11. It involves closing the door of craving, allowing one to live peacefully and happily in the present
2) พยาบาท (Phayabat) – Malice or Ill-will
◦ What it is: A deep-seated feeling that someone does not deserve good things, or that they deserve suffering. It’s anger that festers and is stored away, consuming the heart like holding a hot coal, where one hopes to burn others but ends up burning oneself.
◦ Impact: Even if unexpressed, it has the power to burn the heart. It makes life heavy, like carrying a large stone, and keeps one bound to the past, preventing them from forgiving or starting anew. It creates an invisible wall, blocking one from peace, understanding life, opportunities for healing, and true humanity.
◦ Overcoming: Forgiveness is the highest victory of the human heart. It’s not about condoning wrong actions, but about choosing not to let the past control one’s mind. Forgiveness frees oneself to find peace and allows space for happiness.
3) โกธะ (Kotha) – Anger or Rage
◦ What it is: Unlike Phayabat, Kotha is an immediate explosion of anger expressed through thoughtless words, fierce gazes, hurtful tones, and actions that one later regrets. It’s like a smoldering coal that quickly ignites, burning oneself first.
◦ Impact: It causes one to say or do things they never intended, creating irreparable cracks in relationships, like a broken vase that can’t be made whole again. It can stem from a feeling of lacking control or unmet expectations. It distances people and turns good words into threats. It makes one believe loudness is power and winning an argument is being superior, when in reality, the winner is the one who stops first.
◦ Overcoming: Acceptance of reality – that the world won’t always be as we desire, others think differently, and not everything is under our control. Speaking with loving-kindness (เมตตา – metta) helps preserve relationships. When anger arises, pause, breathe deeply, and ask if one is trying to win or understand. Choose the path that leads to long-term inner peace.
4) อุปนาหะ (Upanāha) – Resentment or Grudge-bearing
◦ What it is: Anger that is not expressed but silently embeds itself deep in the mind, like a shadow in the dark. It’s a small thorn in the foot that isn’t very painful at first but prevents one from moving freely over time.
◦ Impact: It subtly eats away at happiness. It makes the heart heavy, leading to a loss of lightness and a constant feeling of carrying an invisible burden. It destroys trust, causing one to retreat and become suspicious, fearing repeated hurt. It’s a knot that prevents the heart from being light, forgiving, releasing, and starting anew. It makes one unable to go far in life, burdened by an unseen weight.
◦ Overcoming: Acknowledge its presence without rushing to release it, then slowly practice letting go. Forgiveness is a gift one gives to oneself, cutting the chain that binds the heart to the past, not to erase memories but to allow the heart to move forward peacefully. Don’t let the shadow of the past obscure the light of the present.
5) มักขะ (Makkha) – Denigration or Disregard for Good Deeds
◦ What it is: Disrespecting kindness or favors received, failing to recognize the value of what has been given. It’s about forgetting one’s origins and believing success is solely due to oneself.
◦ Impact: It closes the heart to good things, making the mind like dry, cracked soil that cannot absorb rain. It prevents humility, respect, and even kindness towards oneself. It cuts one’s own roots, making them vulnerable, and causes relationships to crumble because a heart without gratitude sees everything as an entitlement, not a gift. This path leads to a quiet decline in life, as good things disappear unnoticed.
◦ Overcoming: Reflect on gratitude for those who have helped. A grateful heart is ready to grow, repair its roots, and will not fall because it is supported by humility.
6) ปลาสะ (Palasa) – Rivalry or Envy (Desire to be Equal or Superior)
◦ What it is: A constant, quiet comparison of oneself with others, wanting to be equal, keep up, or win. It is an inner agitation stemming from the inability to accept oneself as one is.
◦ Impact: It leads to endless exhaustion, as one’s mind constantly seeks new targets for comparison, never feeling satisfied or seeing their own value36. It hides a fear of not being good enough or being overlooked, leading to attempts to elevate oneself or bring others down, due to a lack of self-love. This defilement causes one to live reactively, shaped by external validation rather than inner desires.
◦ Overcoming: The first step is to lower the volume of comparison. Stop asking what others have and start asking if your own heart is peaceful. True happiness and success are not found in being equal to or better than others, but in being genuinely oneself and finding peace within.
7) อิสสา (Issa) – Jealousy or Envy (Resentment of Others’ Success)
◦ What it is: A strange feeling of discomfort or resentment when seeing others happy or successful. It’s not wanting others to have what they already possess, even if it doesn’t affect oneself. It’s a refusal to acknowledge the happiness of others.
◦ Impact: It constricts the heart, leading to a feeling of something lacking when others succeed. It closes off compassion, turns others into perceived enemies, and separates one from nurturing relationships and shared joy. It traps one in a worldview of constant competition, preventing true happiness even when one’s own life is good, because there is always someone perceived as better. It hinders mental growth.
◦ Overcoming: Observe one’s mind when others succeed and ask if anything was lost. If not, the mind is under the sway of Issa. Practice metta (loving-kindness), starting with oneself and extending to others, learning to rejoice even if it feels forced. Cultivate contentment with what is sufficient and appropriate for oneself. Compassion, joy, and open-mindedness lead to genuine growth.
8) มัจฉริยะ (Macchariya) – Avarice or Stinginess
◦ What it is: A fear of giving, not just material possessions, but also time, positive emotions, kind words, or opportunities for others to smile. It’s a tight grip in the heart, unwilling to let go, open up, or share. It’s driven by fear of being left with nothing.
◦ Impact: It leads to hoarding not only wealth but also reputation, praise, or even maintaining a perfect image, because of a fear of inner emptiness. It draws lines around oneself, creating isolation. It creates a stagnant life, like a river that refuses to flow, eventually drying up. A stingy heart is not necessarily lacking, but it lacks the belief that there is enough in the world. It closes the heart, making one forget how to give and how good it feels to see others smile from small acts of kindness. It makes relationships distant and cold.
◦ Overcoming: Practice opening up – opening the heart, hands, and opportunities to know contentment. Giving is not dependent on what one has but on the readiness of the heart to see others as human and their happiness as one’s own. Giving connects one to the world, leading to an infinitely wider life.
9) มายา (Māyā) – Hypocrisy or Deceit
◦
What it is: Hiding one’s true state or pretending to be something one is not, often due to fear of not being loved or accepted. It’s not always outright lying, but embellishing the truth until the truth disappears.
◦ Impact: It leads to living an illusion, not reality, gradually consuming the mind until one forgets their true self. It results in constant tiredness from maintaining a facade and the fear of being exposed. While it may provide temporary gains (love, acceptance, praise), in the long run, it becomes a self-made cage, a thick wall that becomes impossible to climb over. It reflects deep-seated fear, insecurity, and distance from truth, as one hides imperfections, believing them to be unlovable.
◦ Overcoming: Begin to reduce hypocrisy by daring to speak the truth, admitting what one doesn’t know, and expressing true feelings. This is the seed of freedom, which means not having to hide or fear judgment. Allow oneself to be imperfect and slowly become one’s true self without forcing it. When the mind doesn’t have to carry a mask, it will feel light and genuinely connected to others.
10) สาเถยยะ (Sātheyya) – Self-aggrandizement or Boasting
◦ What it is: Boasting, showing off, or self-importance. It appears as confidence but is a trap of wanting to stand out, be praised, and remembered. It is rooted in the fear of being seen as worthless, ordinary, or forgotten.
◦ Impact: It corrupts good intentions, turning good deeds into tools for display. When good deeds depend on praise to have meaning, they become a transaction, leading to an insatiable thirst for more praise, like drinking saltwater to quench thirst. It causes insecurity when others excel, making one seek attention. If one needs external validation, they don’t truly know their own worth.
◦ Overcoming: Ask oneself if good deeds would still be done without recognition or praise. If the answer is yes, then the goodness is pure. Recognizing its presence is the beginning of its dissolution. Practice doing good for the sake of good, not for showing off, but for creating, changing, and healing the world. When free from boasting, the mind becomes peaceful, understanding that truth and light don’t need to be announced.
11) ถัมภะ (Thambha) – Obstinacy, Stubbornness, or Arrogance
◦ What it is: A tight clinging to oneself, a rigid heart that refuses to accept anything from others, unwilling to listen, lower itself, admit mistakes, or be inferior. It appears calm externally but is tense and fragile internally, like frozen water that doesn’t flow.
◦ Impact: It makes one feel superior, leading to an unwillingness to learn from others or accept their advice. It prevents one from acknowledging their own flaws or apologizing easily, as it sees admitting error as a loss of self-worth. It creates distance from others, making oneself the center, and causing irritation when the world doesn’t revolve around them. A rigid heart breaks easily under pressure, like a tree that doesn’t bend with the wind.
◦ Overcoming: Dare to look at oneself honestly, accepting that one’s knowledge might be incomplete, and imperfections are normal. Releasing arrogance lightens the mind. Practice humility and openness, like clear water that flows into any container without choosing. Listen more, judge less, and appreciate even painful advice as a gift for self-reflection. Be ready to learn and change in every breath.
12) สารัมภะ (Sārambha) – Contention or Rivalry in Speech
◦ What it is: Arguing to win, not to understand or seek truth, speaking to assert one’s superiority in belief. It’s about getting the answer one wants, not finding the truth, and expressing opinions to affirm one’s own correctness.
◦ Impact: It stems from the fear of being seen as inferior, worthless, or unintelligent. It leads to twisting the truth or hurting others’ feelings to win, because winning is paramount. It prevents listening, which is seen as weakness or defeat. It alienates loved ones, turning understanding into hatred, and transforming healing words into harmful weapons. Arguments driven by Sārambha may win verbally but fail to touch the heart.
◦ Overcoming: Ask oneself if the intention is to communicate or to win, to understand or simply to assert one’s own supreme opinion. The one who can be peacefully silent first is the one who truly wins. Silence, when rooted in understanding, is powerful and healing. Life is a journey of learning and acceptance, not a verbal competition. Valuing relationships and understanding over winning brings true inner peace.
13) มานะ (Māna) – Conceit or Pride
◦ What it is: Self-importance, or a constant sense of comparison. It’s not just believing oneself to be superior, but an ongoing evaluation of who should be where, who deserves what, and a deep-seated belief that one should never be inferior to anyone. It can also manifest as feeling abnormally inferior, still being fixated on “self”.
◦ Impact: It makes one easily angered if they feel disrespected, believing they deserve better treatment. It can cause good deeds to be performed with an underlying desire for recognition, not for the sake of goodness itself. It traps one in a never-ending cycle of competition, constantly striving to be superior and then fearing someone better. It leads to perpetual dissatisfaction.
◦ Overcoming: Let go of the attachment to being a certain way or needing others to perceive one in a particular light. Accept oneself as an ordinary person with both strengths and weaknesses, like millions of others. When one stops comparing, the world is seen differently, where no one is truly superior or inferior. This fosters a desire to help everyone reach peace together.
14) อติมานะ (Atimāna) – Arrogance, Disdain, or Contempt
◦ What it is: Looking down on others, disdain, contempt, or scorning. It’s self-exaltation by devaluing others, finding satisfaction in seeing others fall, or perceiving oneself as superior by digging holes for others.
◦ Impact: This subtle yet heavy shadow obliterates compassion and natural respect for the humanity in others. It manifests in sarcastic jokes, superficial judgments, selective relationships, and an unconscious belief that others are “not like us”. The happiness derived from Atimāna is unfulfilling, like drinking saltwater; the more one exalts oneself or demeans others, the emptier and further from peace the heart becomes. It destroys relationships as no one wants to be near someone who constantly judges or devalues them based on external factors. It hinders learning and true happiness.
◦ Overcoming: Put aside the thought of being superior and look at others without judgment. Recognize that everyone has unseen stories, struggles, and inherent worth. Humility is not self-abasement, but letting go of delusion to allow the heart to grow. A peaceful heart accepts everyone as human, understands without comparison, and respects them even if they are different.
15) มทะ (Mada) – Intoxication or Infatuation
◦ What it is: A state of mind lost in illusion, a subtle pleasure that obscures life’s true hunger. It is intoxication (being “drunk”) not necessarily from alcohol, but from worldly attachments85. The source describes four types:
▪ Intoxication with status, lineage, wealth, or position: Believing oneself superior, refusing to listen to those perceived as inferior, and assuming one’s words carry more weight. This blocks learning from ordinary people who may possess greater wisdom.
▪ Intoxication with youth: Being overly attached to one’s physical appearance and believing life is long, thus postponing spiritual matters, good deeds, or acknowledging mortality.
▪ Intoxication with good health: Forgetting that illness is natural and physical strength is impermanent. This prevents preparing the mind for sickness.
▪ Intoxication with wealth: Believing wealth brings power, rights, freedom, and security, thus placing trust in external possessions. This leads to dedicating life to accumulating money but neglecting good deeds, compassion, and true inner value.
◦
Impact: These intoxications are roots of heedlessness (ปมาทะ – pamāda), delusion, ego, and veils that obscure wisdom. They are temporary and will eventually lose their value.
◦
Overcoming: Recognize what one is intoxicated by. Live mindfully, not relying on the illusion of endless time, wealth, strength, or honor, as true freedom from suffering comes from a mind that is aware and not deluded by these things.
•
16) ปมาทะ (Pamāda) – Heedlessness, Carelessness, or Negligence
◦ What it is: The most powerful defilement in Buddhism, as the Buddha stated it is the path to death, while non-heedlessness is the path to immortality. It means living without awareness of what is good or bad, what to be cautious of, or what to regret. It is a deep-seated delusion that silently accumulates.
◦ Impact: It leads to a life without purpose, thoughtless actions, unexamined beliefs, and emotional reactions. It postpones self-improvement and spiritual practice, often leading to never accomplishing them. It is like a flat tire inside a seemingly functional car, leading to an eventual collapse. A heedless person lives automatically, unaware they are lost, like someone sleepwalking. This is the silent and deep root of all suffering mentioned in the previous defilements.
◦ Overcoming: Awakening to one’s own heedlessness is the start of true awareness. Living without heedlessness means being present and mindful, with mindfulness as a companion, wisdom as a light, compassion as breath, and Dharma as a compass. It’s not about being clever but having enough mindfulness to know what to do and what to abandon. Taking small, steady steps with an awakened mind leads to a stable life.
In essence, the 16 Upakkilesa are like shadows that creep into the mind, gradually building up until they become habitual. They are not loud monsters but soft whispers that encourage procrastination and a lack of self-awareness. They prevent one from seeing their own value, the beauty in others, block learning, and turn every day into emptiness. They bind the heart, preventing lightness, ease, and progress towards true enlightenment. To overcome them, one must be self-aware and mindful, pausing before acting or speaking, and truly listening to oneself to gradually remove their roots. This process is not instant but a daily commitment to not be a slave to these shadows, instead using the inner light to guide one’s life.
